Ból, szczególnie przewlekły, nie jest wyłącznie doznaniem fizycznym. Jest to odczucie bardzo subiektywne, wieloobszarowe i różnorodne. W psychologii ból związany jest m.in. z reakcją „walki i ucieczki”, uruchamiającą zachowania prowadzące do wyzwolenia się spod jego oddziaływania. Z tego artykułu dowiesz się, jak psychika wpływa na postrzeganie bólu oraz jak długotrwały, przewlekły ból odbija się na psychice.
Chociaż ból czuje każdy z nas, to gdyby zapytać: „czym jest i jak go odczuwasz”, prawdopodobnie każdy udzieliłby nieco odmiennej odpowiedzi. Wszystko dlatego, że jest to odczucie niezwykle subiektywne o niepowtarzalnym charakterze. Każdy ból negatywnie wpływa na funkcjonowanie organizmu, narusza homeostazę i powoduje zespół zaburzeń fizycznych i psychicznych.
• Reakcją na bodziec bólowy wynikający z podrażnienia swoistych receptorów bólowych (nocyceptorów);
• Nadreaktywnością nocyceptorów na zwykłe bodźce ze względu na obniżenie progu pobudliwości;
• Każdym ponadmaksymalnym bodźcem swoistym dla receptorów nienocyceptywnych. Przykładem może być silny impuls świetlny lub zbyt duże natężenie hałasu;
Ból może być spowodowany dolegliwościami psychicznymi. Mamy wtedy do czynienia z tzw. bólem psychogennym, stanowiącym wyzwanie diagnostyczne oraz lecznicze, gdyż dolegliwość ta daje objawy somatyczne bez żadnej uchwytnej przyczyny fizjologicznej. Oprócz bólu na podłożu psychicznym wyróżniamy również: hipochondrię, zaburzenia dysmorficzne, zaburzenia nerwicowe oraz inne, dające objawy somatyczne w postaci dolegliwości bólowych.
Ból jest związany z takimi odczuciami jak: smutek, przygnębienie, stres, strach, dezorientacja, a pewne stany psychiczne mogą go nasilać lub osłabiać. Na przykład w depresji bóle somatyczne mogą ulegać nasileniu. Stąd też takie kwestie jak ocena natężenia bólu są bardzo indywidualne, a sam ból jest zarówno odczuciem fizycznym, jak i psychicznym.
Ból, zwłaszcza przewlekły, jest procesem składającym się z powiązanych ze sobą etapów:
• Etap I – to doznanie zmysłowe przez receptory czuciowe, które bezpośrednio wywołuje reakcję na etapie II.
• Etap II – to odpowiedź ból, czyli wystąpienie przykrości i jest to prosta forma reakcji emocjonalnej.
• Etap III – cierpienie. Jest bardziej złożonym zjawiskiem, składającym się z wielu elementów emocjonalnych np. lęku, depresji, gniewu itp. Na tym etapie najbardziej widać, jak psychika wpływa na postrzeganie bólu, gdyż reakcja zależy od cech osobowości, doświadczeń chorego, jego poglądów na ból, znanych mu sposobów radzenia sobie z bólem i wielu innych czynników.
• Etap IV – to zachowania bólowe prezentowane przez chorego, tzw. behawioralna ekspresja bólu. Na tym etapie bardzo dobrze można zaobserwować, jak ból wpływa na zachowanie chorego, ale też na całe jego otoczenie, rodzinę i bliskich. Szerzej na temat wpływu bólu na pacjenta i jego bliskich przeczytasz tutaj.
Ból, chociaż w pewnych sytuacjach jest zjawiskiem pożądanym, aktywizującym organizm do podejmowania działań, związanych z reakcją „walki i ucieczki”, to jednak w dalszej perspektywie negatywnie odbija się na zdrowiu fizycznym i psychicznym chorego. Niezbędne jest prawidłowe i złożone leczenie przeciwbólowe, które będzie obejmowało zarówno medyczne uśmierzanie bólu, a więc metody farmakologiczne nieinwazyjne oraz inwazyjne, fizjoterapię, rehabilitację i psychoterapię. Leczenie polega między innymi na nauce radzenia sobie z bólem, zwiększaniu tolerancji na ból, motywowaniu do właściwych zachowań oraz zmianie podejścia do stresu. Bierze się pod uwagę również efekt placebo oraz nocebo.
U pacjenta, który musi radzić sobie z bólem przewlekłym, niejednokrotnie eliminującym go z życia społecznego pojawiają się objawy depresji, dlatego też może okazać się konieczna psychoterapia i farmakoterapia pod kątem leczenia depresji.
Kontrola odczuwania bólu to jedna z podstawowych metod terapeutycznych, której nauczymy Cię w Centrum Leczenia Bólu AnalgoMed we Wrocławiu. Strach przed bólem i stres z nim związany tylko potęgują nieprzyjemne odczucia, a Twoja psychika wpływa na postrzeganie bólu. Do najprostszych, a jednocześnie niezwykle skutecznych metod należą: kontrola oddechu, techniki medytacyjne oraz ćwiczenia relaksacyjne. Nie sprawią wprawdzie, że ból całkowicie zniknie, ale mogą zmniejszyć jego intensywność, co w połączeniu z pozostałymi elementami terapii leczenia bólu przynosi bardzo dobre rezultaty.