Ból obejmuje zarówno odczucia fizyczne, jak i psychiczne. Według definicji Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu jest on negatywnym doznaniem zmysłowym i emocjonalnym, powstającym na skutek bodźców uszkadzających tkanki. Może być spowodowany samą chorobą, leczeniem, dodatkowymi urazami i towarzyszącymi schorzeniami. Dawniej cierpienie związane z chorobą onkologiczną było niezwykle trudne do opanowania, a jak obecnie podchodzi się do leczenia bólu nowotworowego?
Dolegliwości mogą być powodowane przez różne bodźce i wymagają odmiennego postępowania. Podstawowy podział to bóle receptorowe (nocyceptywne) oraz niereceptorowe (neuropatyczne). Bóle receptorowe są wynikiem mechanicznego lub chemicznego drażnienia receptorów nerwowych, i można je podzielić na: bóle somatyczne, kostne oraz trzewne. Bóle neuropatyczne powstają w wyniku uszkodzenia funkcji struktur układu nerwowego. Zazwyczaj są trudniejsze do opanowania, gdyż mogą nie poddawać się działaniu analgetyków nieopioidowych i opioidowych.
Ostre bóle nowotworowe mogą być bezpośrednio związane z nowotworem, wynikać z leczenia onkologicznego, choroby przewlekłej albo urazu. W terminalnej fazie nowotworu mogą pojawiać się przewlekłe bóle w wyniku progresji nowotworu, a także ostre bóle związane z patologicznymi złamaniami, bólami kolkowymi, trzewnymi itd.
Wspomnieć należy również o bólach przebijających, które pojawiają się nagle, szybko i bardzo odczuwalnie mimo prawidłowego leczenia, bólach końca dawki, a także szczególnym rodzaju – bólu totalnym, będącym odczuciem wszechogarniającym, łączącym w sobie wiele dolegliwości fizycznych oraz psychicznych.
W medycynie wyróżnia się jeszcze inne podziały i rodzaje bólów nowotworowych, ale na potrzeby tego artykułu wystarczy powyższa wiedza, z której wynika, że nie ma jednego, skutecznego algorytmu leczenia, i każda terapia MUSI być dostosowana indywidualnie. W przeciwnym razie będzie nieskuteczna.
Podstawową metodą leczenia bólu w chorobie nowotworowej jest zastosowanie tzw. drabiny analgetycznej, czyli metody polegającej na zaczynaniu od najsłabszych leków i najmniejszych dawek, a następnie ich zwiększaniu w miarę potrzeby. Ludzki organizm dość szybko wyrabia w sobie tolerancję na leki, i te przestają być skuteczne. Dlatego nigdy nie zaczyna się od najsilniejszych rozwiązań. Postępując zgodnie z zasadami, skuteczność farmakoterapii wynosi ok. 70-90%.
I stopień – ma zastosowanie przy stosunkowo niewielkim bólu. Choremu podaje się analgetyki nieopioidowe: paracetamol, metamizol, NLPZ-ty (ibuprofen, aspirynę). Czasami stosuje się dodatkowe leki wspomagające.
II stopień – gdy pacjent odczuwa na tyle silny ból, że leki z I stopnia nie działają, wtedy do terapii włącza słaby lek opioidowy np. tramadol, kodeina, dihydrokodeina + analgetyki z I stopnia drabiny + ewentualnie lek wspomagający.
III stopień – gdy ból nie daje się opanować lekami z II stopnia, do leczenia włącza się silny lek opioidowy np. morfinę, fentanyl, buprenorfinę, oksykodon itp. + analgetyki nieopioidowe z II stopnia drabiny oraz lek wspomagający.
Samo leczenie farmakologiczne to tylko część terapii, jakiej powinien być poddany pacjent cierpiący z powodu bólów nowotworowych. Istnieje wiele metod uzupełniających, które trzeba wdrożyć, by zmniejszyć i ograniczyć dolegliwości. Mając na względzie, że ból to nie tylko doznanie fizyczne, ale również psychiczne, warto skierować się w stronę metod niefarmakologicznych. Należą do nich m.in.:
techniki oddechowe zmniejszające poziom odczuwalnego bólu,
techniki relaksacyjne,
zabiegi akupunktury i akupresury, dające bardzo dobre efekty w niwelowaniu różnych rodzajów dolegliwości,
metody odwracania uwagi od bólu poprzez kierowanie jej na inne bodźce,
profesjonalna pomoc psychologiczna lub psychoterapeutyczna,
zastosowanie medycznej marihuany (w Polsce dostępna od listopada 2017).
W obecnym publicznym systemie ochrony zdrowia występuje niestety wiele ograniczeń. Standardowe leczenie bólu w chorobie nowotworowej bywa nieskuteczne ze względu na małe możliwości terapii,. Tymczasem nowoczesna medycyna i techniki leczenia bólu są na tyle zaawansowane, że większość dolegliwości można zniwelować. Warunkiem jest wdrożenie odpowiedniego schematu leczenia farmakologicznego, niefarmakologicznego i wspomagającego. W klinice leczenia bólu AnalgoMed we Wrocławiu pod kierownictwem prof. dr hab. Andrzeja Küblera, wiemy jak skutecznie niwelować dolegliwości bólowe nawet w tak trudnych przypadkach, jak ból nowotworowy. Leczenie zawsze dobieramy indywidualnie, kierując się najnowszymi osiągnięciami medycyny, ale też sprawdzonymi niefarmakologicznymi sposobami. Łącząc je, możemy zagwarantować wysoką skuteczność terapii.