Ból krzyża to powszechne, popularne określenie bólu kręgosłupa lędźwiowego. Ból kręgosłupa lędźwiowego definiowany jest jako ból odczuwany na obszarze pleców między 12 żebrem a dolnymi fałdami pośladkowymi, z towarzyszącym bólem kończyn dolnych lub bez takiego bólu. Z uwagi na czas trwania można wyróżnić ostry ból kręgosłupa lędźwiowego trwający do 6 tygodni, podostry od 6 tygodni do 6 miesięcy i przewlekły trwający powyżej 6 miesięcy.
Ból krzyża jest złożonym zespołem bólowym. Uchwytna, somatyczna przyczyna bólu jak: uraz, zakażenie, ucisk na korzeń nerwowy, zapalenie udaje się ustalić u około 10 przypadków. Pozostałe 90% cierpi na niespecyficzny ból krzyża. Zespół bólowy określony jako niespecyficzny, przewlekły ból krzyża stanowi złożony proces biopsychospołeczny. W bardzo wielu przypadkach czynniki psychologiczne i warunki społeczne wpływają na natężenie bólu krzyża i przebieg kliniczny. Czynniki ryzyka bólu krzyża mogą mieć charakter osobniczy jak wiek, otyłość, sprawność fizyczna. Mogą mieć też podłoże psychologiczne jak: lęk, stres, depresja albo też społeczne jak: rodzaj pracy, narażenie zawodowe, warunki pracy.
Ból kręgosłupa lędźwiowego może wiązać się za zmianami degeneracyjnym krążka kręgowego. Są one określane jako dyskopatie. Zmiany zwyrodnieniowe w dyskopatii powodują uszkodzenie pierścienia włóknistego i destrukcję jądra miażdżystego w krążku kręgowym. Dyskopatia powodować może wystąpienie przepukliny jądra miażdżystego powodującej nacisk na korzeń nerwowy i charakterystyczny ból promieniujący wzdłuż unerwienia nerwu kulszowego określany jako rwa kulszowa. Rozpoznanie bólu kręgosłupa lędźwiowego opiera się na wywiadzie i badaniu fizykalnym. Badania obrazowe mają znaczenie pomocnicze. Nie ma znaczącej korelacji między zmianami patologicznymi wykrytymi w RTG, CT czy MRI a niespecyficznymi bólami kręgosłupa lędźwiowego.
Leczenie bólu krzyża w oparciu o dowody naukowe opierać się powinno na zintegrowanym, interdyscyplinarnym programie terapeutycznym. Wrocław oferuje pomoc dla pacjentów potrzebujących takiego programu (Analgomed). Program terapeutyczny obejmuje: edukację, fizjoterapię, psychoterapię leczenie farmakologiczne, farmakoterapię, metody neuromodulacyjne, techniki inwazyjne i leczenie chirurgiczne.
Edukacja i informacja posiadają znaczenie podstawowe. Bardzo często pacjent nie jest zorientowany co do istoty swojego bólu: obawia się leków, unika aktywności, boi się zabiegów inwazyjnych, nie jest skłonny do modyfikacji swojego trybu życia. Fizjoterapia w szerokim pojęciu jest bardzo istotnym elementem leczenia przewlekłych bólów krzyża. Bardzo ważne jest regularne stosowanie ćwiczeń fizycznych. Psychoterapia obejmująca poznawczo-behawioralne może być dużą pomocą w przewlekłym bólu krzyża, pozwalając pacjentowi radzić sobie z bólem.
Leczenie farmakologiczne powinno być kompleksowe i obejmować różne grupy leków. U wybranych pacjentów korzystne wyniki lecenia bólu krzyża stosując analgetyki opioidowe ale ustalenie wskazań do takiego rodzaju leczenia i jego dalsze kontrolowanie powinno się odbywać w specjalistycznym ośrodku leczenia bólu. U wielu pacjentów z bólem kręgosłupa lędźwiowego stosowane są metody inwazyjne takie jak blokady nerwów, kriolezja i termolezja. Stosowana jest także akupunktura i inne techniki neuromodulacyjne.
Wykonanie zabiegów chirurgicznych w bólu krzyża należy rozważyć bardzo starannie i ostrożnie. Jest to postępowanie konieczne w pewnych postaciach ostrego bólu krzyża oraz przy braku skuteczności leczenia zachowawczego. Należy jednak brać pod uwagę możliwość rozwinięcia się zespołu bólowego po nieskutecznej operacji, bardzo uciążliwego i trudnego do leczenia.